Κλεοπάτρα: Η Ελληνίδα Βασίλισσα της Αρχαίας Αιγύπτου

 

Κλεοπάτρα, η Ελληνίδα βασίλισσα της Αρχαίας Αιγύπτου όπως απεικονίζεται από τον Χάινριχ Φάουστ το 1876. Εικόνα: Δημόσιος τομέας

---

Το εθνικό υπόβαθρο της Κλεοπάτρας, της φημισμένης βασίλισσας της Αρχαίας Αιγύπτου, είναι επίμονο θέμα συζήτησης εδώ και χρόνια. Παρά το γεγονός ότι κυβέρνησε την Αίγυπτο, η Κλεοπάτρα ήταν Ελληνίδα.

Η Κλεοπάτρα Ζ΄ κυβέρνησε την Αρχαία Αίγυπτο από το 51 έως το 30 π.Χ. και ήταν η τελευταία ηγεμόνας του Πτολεμαϊκού Βασιλείου στην Αίγυπτο. Μετά το θάνατό της, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ανέλαβε τον έλεγχο της χώρας.

Η Πτολεμαϊκή Δυναστεία σχηματίστηκε από τον Πτολεμαίο Α' Σώτερ, Έλληνα στρατηγό του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το 305 π.Χ. Αν και βρισκόταν στην Αίγυπτο, η δυναστεία που ίδρυσε ο Πτολεμαίος παρέμεινε απίστευτα Ελληνική.

Η Κλεοπάτρα, άμεσος απόγονος του Πτολεμαίου, ήταν η πρώτη Πτολεμαϊκή ηγεμόνα που έμαθε την αιγυπτιακή γλώσσα, καθώς όλοι όσοι πριν από αυτήν μιλούσαν μόνο Ελληνικά. Πιστεύεται επίσης ότι μιλούσε Αιθιοπικά, Εβραϊκά, Αραμαϊκά, Αραβικά, Συριακά, Μηδικά, Πάρθια και Λατινικά.

Το όνομα Κλεοπάτρα προέρχεται από τις αρχαίες Ελληνικές λέξεις κλέος (κλέος), που σημαίνει «δόξα» και πατήρ (πατέρας), που σημαίνει «πατέρας», που σημαίνει «δόξα του πατέρα της».

Φημισμένη για τη διάνοια και την εξυπνάδα της, η Κλεοπάτρα περιγράφηκε ως απίστευτα σαγηνευτική και πειστική, ιδιότητες που προσθέτηκαν στο μυστήριο της ανά τους αιώνες.

Έχει γίνει δημοφιλής φιγούρα στα μέσα ενημέρωσης, τη λογοτεχνία και την τέχνη, και οι μαγευτικές της ιδιότητες, οι ρομαντικές σχέσεις και η ομορφιά της, που συζητείται, συχνά αποτελούν το επίκεντρο τέτοιων έργων.

Οι περισσότερες από τις διαθέσιμες πληροφορίες για τη ζωή της Κλεοπάτρας προέρχονται από τον Πλούταρχο, ο οποίος γεννήθηκε δεκαέξι χρόνια μετά τον θάνατο της Ελληνίδας βασίλισσας.

Ο αγώνας της Κλεοπάτρας για την εξουσία

Σύμφωνα με σωζόμενες αρχαίες πηγές, ο πατέρας της Κλεοπάτρας ήταν ο Πτολεμαίος XII, ενώ η μητέρα της πιθανότατα ήταν η Κλεοπάτρα Ε' Τρυφαινα. Όταν ο πατέρας της πέθανε, η Κλεοπάτρα, που ήταν δεκαοκτώ τότε, ήταν η επόμενη στη σειρά για τον θρόνο και ακολουθούσε ο αδελφός της Πτολεμαίος ΙΓΙΙ, ο οποίος ήταν 10 ετών.

Τα δύο αδέρφια επρόκειτο να παντρευτούν και να κυβερνήσουν μαζί, αλλά η Κλεοπάτρα σύντομα άρχισε να ασκεί περισσότερη δύναμη στον μικρότερο αδερφό της, γεγονός που προκάλεσε ένταση μεταξύ των δύο.

Το ζήτημα των δύο κληρονόμων αποδείχθηκε αιματηρό για τη δυναστεία. Αμέσως μετά την κατάκτηση του θρόνου, οι σύμβουλοι της Κλεοπάτρας την πρόδωσαν και αναγκάστηκε να φύγει από την Αίγυπτο.

Ενώ βρισκόταν στην εξορία στη Συρία, η Κλεοπάτρα συγκέντρωσε στρατό και ξεκίνησε προς τα εξωτερικά όρια της Αιγύπτου για να αντιμετωπίσει τα στρατεύματα του αδελφού της σε έναν εμφύλιο πόλεμο.

Καθώς ο πόλεμος μαινόταν, ο Πτολεμαίος XIII, αδελφός της Κλεοπάτρας, ενέκρινε τη δολοφονία του Ρωμαίου στρατηγού Πομπήιου, ο οποίος ήταν αντίπαλος του Ιουλίου Καίσαρα.

Όταν ο Καίσαρας έγινε δεκτός στην Αλεξάνδρα, το κέντρο της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου, η Κλεοπάτρα είδε την ευκαιρία να ανακτήσει την εξουσία. Σύμφωνα με αρχαίες πηγές, η βασίλισσα μπήκε κρυφά στο παλάτι για να συναντήσει τον Καίσαρα και να προσπαθήσει να συνάψει συμμαχία με τον Ρωμαίο ηγέτη.

Το ζευγάρι είχε τον ίδιο αντίπαλο — τον Πτολεμαίο XIII, τον αδερφό της Κλεοπάτρας. Ο Καίσαρας βρισκόταν στην Αίγυπτο προσπαθώντας να λάβει τα χρήματα που του οφείλονταν μετά τον θάνατο του πατέρα της Κλεοπάτρας και ο Πτολεμαίος ΙΓ' ήταν έτοιμος να δώσει μάχη για την πληρωμή του χρέους.

Ένας πόλεμος ξέσπασε μεταξύ των υπεράριθμων ρωμαϊκών δυνάμεων και του Αιγύπτιου βασιλιά, και η μάχη φαινόταν σχεδόν τελική μέχρι να φτάσουν οι ρωμαϊκές ενισχύσεις. Με την είσοδο του ρωμαϊκού στρατού στην Αίγυπτο, οι δυνάμεις του Πτολεμαίου XIII κατέρρευσαν και αναγκάστηκε να φύγει από την Αλεξάνδρεια. Σύμφωνα με αρχαίες πηγές, αργότερα πνίγηκε στον Νείλο.

Ο Καίσαρας μπήκε στην Αλεξάνδρεια ως κατακτητής ηγεμόνας και τοποθέτησε στον θρόνο την Κλεοπάτρα, μαζί με τον άλλο μικρότερο αδελφό της Πτολεμαίο ΙΔ'.

Ο Καίσαρας παρέμεινε στην Αλεξάνδρεια για ένα διάστημα μετά την επιστροφή του θρόνου στην Κλεοπάτρα, και υπονοείται έντονα ότι έγινε πατέρας του γιου της Ελληνικής βασίλισσας, Καισαρίωνα, ή «Μικρού Καίσαρα», προτού επιστρέψει στη Ρώμη.

Το 46 με 45 π.Χ., η Κλεοπάτρα και ο γιος της επισκέφτηκαν τον Καίσαρα στη Ρώμη και έμειναν στη βίλα του. Η Ελληνίδα βασίλισσα της Αιγύπτου έμεινε στη Ρώμη μέχρι τη δολοφονία του Καίσαρα το 44 π.Χ., μετά την οποία επέστρεψε στην Αίγυπτο.

Λίγο μετά την επιστροφή της στην Αίγυπτο, ο αδελφός της και συγκυβερνήτης Πτολεμαίος XIV σκοτώθηκε, πιθανότατα με εντολή της ίδιας της Κλεοπάτρας. Μετά το θάνατο του αδερφού της, ο τρίχρονος γιος της Κλεοπάτρας, Καισαρίων έγινε ο νέος συγκυβερνήτης.

Αυτό το στήσιμο ήταν ιδανικό για την Κλεοπάτρα, καθώς της παρείχε έναν αντιβασιλέα που ήταν πρόθυμος και ανίκανος να την προδώσει, επιτρέποντάς της ουσιαστικά να κυβερνήσει μόνη της.

Σε όλη τη διάρκεια της βασιλείας της, η Ελληνίδα βασίλισσα της Αιγύπτου συνδέθηκε επίσης με διάφορες θεότητες, όπως η Ίσιδα, η οποία ενίσχυσε περαιτέρω τον ρόλο της ως κυρίαρχη της Γης.

Επιπλέον, αναταραχή ξέσπασε στη Ρώμη στον απόηχο της δολοφονίας του Καίσαρα, καθώς οι πρώην σύμμαχοί του, Μάρκος Αντώνιος, Οκταβιανός και Λέπιδος, πολέμησαν για τον έλεγχο εναντίον των δολοφόνων του, Κάσιου και Βρούτου.

Και οι δύο πλευρές της σύγκρουσης αναζήτησαν υποστήριξη από την Κλεοπάτρα, και ίσως χωρίς έκπληξη, πρόσφερε ρωμαϊκές ενισχύσεις που είχαν τοποθετηθεί στην Αίγυπτο για να υποστηρίξουν τους συμμάχους του Καίσαρα.

Αυτή η βοήθεια πιθανότατα συνέβαλε στη νίκη των συμμάχων του Καίσαρα και μετά τη νίκη τους, ο Μάρκος Αντώνιος και ο Οκταβιανός κυβέρνησαν τη Ρώμη.

Ο Μάρκος Αντώνιος και η Ελληνίδα βασίλισσα της Αιγύπτου

Στη συνέχεια, ο Μάρκος Αντώνιος κάλεσε την Ελληνίδα βασίλισσα στην Ταρσό, που βρίσκεται στη σύγχρονη Τουρκία, για να τη συναντήσει αυτοπροσώπως. Σύμφωνα με αρχαίες πηγές, η Κλεοπάτρα ήρθε ντυμένη με τα ρούχα της θεάς Ίσιδας και θάμπωσε τον Ρωμαίο αρχηγό.

Ο Αντώνιος, υποσχέθηκε ότι θα υποστήριζε την κυριαρχία της στη χώρα. Όταν η Κλεοπάτρα επέστρεψε στην Αίγυπτο, ο Μάρκος Αντώνιος αποφάσισε να αφήσει την οικογένειά του, συμπεριλαμβανομένης της γυναίκας και των παιδιών του, για να περάσει χρόνο στην Αλεξάνδρεια.

Όσο ήταν εκεί, συνέχισε να γλεντάει με την Κλεοπάτρα. Το ζευγάρι μάλιστα δημιούργησε μια λέσχη ποτών με το όνομα «The Inimitable Livers», φαινομενικά ως ομάδα για να τιμήσει τον θεό Διόνυσο, αλλά πιθανότατα για να πιει και να γλεντήσει.

Η Κλεοπάτρα γέννησε δύο δίδυμα, τον Αλέξανδρο Ήλιο, που σημαίνει Ήλιος και την Κλεοπάτρα Σελήνη, που σημαίνει Φεγγάρι, λίγο μετά την επιστροφή του Αντώνιου στη Ρώμη το 40 π.Χ.

Καθώς η Κλεοπάτρα διατηρούσε την εξουσία στην Αίγυπτο, η χώρα έγινε μια από τις πλουσιότερες και με τη μεγαλύτερη επιρροή στη Μεσόγειο. Ο Αντώνιος μάλιστα ταξίδεψε στην Αίγυπτο και ζήτησε οικονομική υποστήριξη από την Κλεοπάτρα για μια στρατιωτική αποστολή που η χώρα του δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά.

Όταν η Κλεοπάτρα του πρόσφερε τα κεφάλαια, ο Αντώνιος επέστρεψε μια σειρά από χώρες που κάποτε ήταν μέρος της Αιγυπτιακής Αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, της Κρήτης, της Λιβύης και μεγάλου μέρους του Λεβάντε.

Ενώ ο Αντώνιος έμενε στην Αίγυπτο, η Κλεοπάτρα γέννησε τον γιο της, τον Πτολεμαίο Φιλάδελφο, το 36 π.Χ. Στη συνέχεια αρνήθηκε να επιστρέψει στη σύζυγό του στη Ρώμη και αποφάσισε να μείνει στην Αίγυπτο, όπου δήλωσε ότι ο γιος της Κλεοπάτρας, Καισαρίων, ήταν ο πραγματικός κληρονόμος του Καίσαρα και μάλιστα πρόσφερε χρήματα και Γη στα τρία παιδιά που απέκτησε με τη βασίλισσα.

Ο Οκταβιανός, συγκυβερνήτης του Αντώνιου στη Ρώμη, έψαχνε ήδη έναν τρόπο να υπονομεύσει τον σύντροφό του, ώστε ο ίδιος να κατακτήσει τον ρωμαϊκό κόσμο.

Αφού έμαθε για τις γελοιότητες του Αντώνιου στην Αίγυπτο, ο Οκταβιανός αποφάσισε να πείσει τη Ρωμαϊκή Σύγκλητο να κηρύξει τον πόλεμο στην Αίγυπτο και την Κλεοπάτρα, γνωρίζοντας ότι ο Αντώνιος θα έπαιρνε το μέρος της, λέγοντας ότι ο Αντώνιος ήθελε να ιδρύσει μια νέα ρωμαϊκή πρωτεύουσα στη χώρα.

Αυτό οδήγησε στη διάσημη Μάχη του Άκτιου, κατά την οποία ο Οκταβιανός συνέτριψε τις δυνάμεις του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας. Το ζευγάρι χώρισε καθώς και οι δύο κατέφυγαν στην Αλεξάνδρεια. Στο ταξίδι της επιστροφής στην αιγυπτιακή πρωτεύουσα, ο Αντώνιος άκουσε μια φήμη ότι η αγαπημένη του αυτοκτόνησε, έτσι έπεσε πάνω στο δικό του σπαθί, για να πεθάνει, αλλά τελικά η φήμη δεν ήταν αληθινή.

Όταν έφτασε στην Αλεξάνδρεια, η Κλεοπάτρα έθαψε τον Αντώνιο και αποσύρθηκε στον θάλαμό της, όπου αυτοκτόνησε. Ο Πλούταρχος δηλώνει ότι πέθανε στα 39 της μετά από δάγκωμα από ένα δηλητηριώδες φίδι, το οποίο ήταν σύμβολο της θεϊκής βασιλείας. Άλλες πηγές υποστηρίζουν ότι δηλητηρίασε τον εαυτό της.

Ο θάνατος και των δύο αντιπάλων του επέτρεψε στον Οκταβιανό να πάρει τον αποκλειστικό έλεγχο τόσο της Ρώμης όσο και της Αιγύπτου, και με αυτήν την εδραίωση της εξουσίας, ο Οκταβιανός, που μετονομάστηκε Αύγουστος, έγινε ο πρώτος Ρωμαίος Αυτοκράτορας.

Η κληρονομιά της Κλεοπάτρας ως εξωτικής, σαγηνευτικής και ισχυρής ηγεμόνα της Αιγύπτου διατηρήθηκε ανά τους αιώνες. Ενώ είναι πλέον ευρέως γνωστή για τους έρωτές της, την αυτοκτονία και την ομορφιά της, ο Πλούταρχος τονίζει στην πραγματικότητα ότι δεν ήταν πολύ ελκυστική σωματικά, αλλά ότι η γοητεία και η εξυπνάδα της ήταν ακαταμάχητη.

Η Ελληνίδα βασίλισσα της Αρχαίας Αιγύπτου έχει γίνει δημοφιλές σύμβολο ισχυρών, σαγηνευτικών γυναικών, με αμέτρητες ταινίες, πίνακες και ιστορίες που γράφτηκαν προς τιμήν της.